“Er zitten eeuwen geschiedenis in dit huis”

“Zestien jaar geleden zijn we vanuit Wageningen naar het noorden verhuisd. Onze dochter woonde in Leens en dit huis kwam te koop. Het zag er toen al geweldig uit, dankzij het werk dat de eigenaar erin had gestoken. Zelf verbouwden we in het eerste jaar dat we hier woonden ook nog heel wat.

Een oud huis is een ontdekkingsreis. We brachten uren door in de Groninger Archieven om de geschiedenis van onze pastorie te achterhalen. De Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed noemde het huis bij de toekenning van de monumentenstatus in 1977 ‘een kerkelijke dienstwoning uit 1780’. Inmiddels weten we dat dat niet klopt. Bij het klussen ontdekte de vorige eigenaar namelijk een paar zorgelijke scheuren. Hij bikte ze voorzichtig uit en wat bleek: het waren geen scheuren, maar de randen van middeleeuwse kloostervensters. De kloostermoppen er omheen zijn dezelfde als die van de Petruskerk van Leens. En die is uit de eerste helft van de 13e eeuw. Het pand bleek dus honderden jaren ouder.”

“Onze speurtocht in het archief bevestigde dat. De huidige woonkeuken was vroeger ‘het sael’, een ontvangstruimte waar een vertegenwoordiger van de bisschop van Münster elk jaar de boeken controleerde en rechtsprak. In diezelfde sael kwam in de 16e eeuw de Groningse ridderschap-in-oprichting bijeen om een aanvalsplan te maken tegen de Spaanse overheerser. De tien municipale raden van Leens, zeg maar de eerste gemeenteraad, werden er in 1811 beëdigd. En de kelder was in de Tweede Wereldoorlog een schuilplaats voor tijdelijke onderduikers.

Begin jaren 60 kon de kerk de onderhoudskosten niet meer opbrengen en verkocht ze de pastorie aan een huisjesmelker. Die verpestte het hier grondig. Een liefhebber nam het uitgewoonde pand voor een habbekrats van hem over en sindsdien hebben alle eigenaren hun steentje bijgedragen aan de restauratie. Met respect voor de historie.”

“Leens is gebouwd op een wierde, een kunstmatige heuvel. Voor die ophoging is van alles gebruikt: zand, puin, afval. Het is dus andere grond dan Groningse klei. Het is ook droger, omdat het grondwaterpeil de afgelopen decennia daalde, volgens ons door de werkzaamheden van de NAM. Ons huis, op het hoogste punt van de wierde, is daardoor gevoeliger voor bodembeweging dan een huis dat niet op een wierde staat. Dat zeiden we al in 2013, toen na de beving van Huizinge de eerste scheuren verschenen. Maar pas in 2023 bevestigde wetenschappelijk onderzoek dit.”

“In 2009 pakten we de buitenkant van het huis aan, zodat die er weer piekfijn uitzag. Toen daar in 2013 ineens scheuren in zaten, vielen die meteen op. We meldden ze bij de NAM, die een vergoeding toekende om de schade voor het oog te herstellen. De door de aannemer en de architect aanbevolen herstelwerkzaamheden, een flexibele pleisterlaag, vond de NAM te duur. Een cosmetische reparatie heeft natuurlijk weinig zin, want als de ondergrond scheuren heeft, knapt het pleisterwerk bij de volgende beving weer. Maar iets is beter dan niets, dus pakten we de vergoeding aan.

De scheuren kwamen terug en toen wilde de NAM niet meer betalen. Daarover schreven we eindeloos brieven, we hadden er veel stress van. Uiteindelijk lieten we zelf een contraexpertise doen en spanden we een rechtszaak aan. Die wonnen we. De NAM adviseerde de schade niet meteen ter herstellen, maar te wachten tot de aardbevingen afnamen. Klinkt logisch. Maar als je niks doet worden de scheuren wél groter.”

“Al snel kregen we ook scheuren aan de binnenkant van het huis, in het ‘jonge’ deel uit 1780. Dat is veel strakker gebouwd dan het middeleeuwse deel. De kloostermoppen in het oude deel zitten met leem aan elkaar, dat is veel flexibeler. Toen er ook scheuren in het oude deel verschenen, deden we toch maar weer een melding. Bij de TCMG inmiddels. Na maanden wachten kwam er een monumentenspecialist langs voor een nulmeting. We gingen akkoord met zijn rapport en de bijbehorende schadevergoeding.

De grond beefde door en we kregen nieuwe schades. Die meldden we bij het IMG. Een schadeopname hoefde van ons niet. Je kon immers aan de hand van de nulmeting zien wat oud en wat nieuw was? Maar nee, er moest weer iemand langskomen. Na een jaar kwam er een schade-expert. Die heeft hier twee dagen rondgelopen om álle scheuren te fotograferen. Omdat ze een nieuw systeem hadden, moest het helemaal opnieuw.”

“Na een paar maanden kwam het rapport, met 400 foto’s. Conclusie: het was allemaal geen aardbevingsschade. Ook de door de NAM en TCMG erkende schades waren volgens dit rapport niet veroorzaakt door aardbevingen. We woonden niet in het kerngebied, er zouden hier geen trillingen zijn geweest. Ons huis was gaan zetten door uitdroging van de wierde. Punt.

Na tien jaar kregen we ineens dit. Woest waren we. In reactie op het rapport dienden we een zienswijze in. We willen geen gedoe, alleen antwoord op onze vragen. Het proces ligt nu stil, in afwachting van nieuw beleid voor de schadeafhandeling. Ach, die paar maanden kunnen er nog wel bij. Als we maar duidelijkheid krijgen.”

“We willen dit huis goed houden. Laten zien dat je in zo’n prachtig monument kunt wonen, al is het 800 jaar oud. Ook de functie van de pastorie in de gemeenschap houden we in ere. Het is vanouds een plek waar mensen samenkomen. Wij geven daar vorm aan door nu en dan een huisconcert te organiseren. En op Open Monumentendag mag iedereen komen kijken. Daarnaast spelen we voor museum Borg Verhildersum de rol van het echtpaar Van Starkenborgh, dat veel voor de regio heeft betekend. Zo houden we de geschiedenis levend.”